Trạm không gian quốc tế lâm nguy: Tương lai bất định của ISS

Trạm không gian quốc tế lâm nguy: Tương lai bất định của ISS

 

 

Tuổi thọ của Trạm Không gian Quốc tế (ISS) dự kiến là 30 năm. Giờ đây, có nguy cơ nó sẽ phải chấm dứt nhiệm vụ sớm sau sự cố ngày 24-8.

ISS là trạm không gian lớn nhất từ trước đến nay được lắp ráp từng bộ phận trên quỹ đạo trái đất từ năm 1998  và  hoàn tất vào năm 2012. ISS hoạt động ít nhất đến năm 2020 và có thể kéo dài đến năm 2028.

 

Thay đổi sách lược

ISS thực chất là một phòng thí nghiệm khoa học trong môi trường không có trọng lực. Môi trường độc đáo của ISS cho phép thử nghiệm những hệ thống tàu vũ trụ chở người lên sao hỏa và mặt trăng.

 

Trên trạm luôn có một đội nhà khoa học và du hành vũ trụ từ 3 đến 6 người thuộc nhiều quốc tịch ở. Họ có mặt liên tục từ ngày 2-11-2000 đến nay. Tính đến tháng 6-2011, đã có 28 đội sống và làm việc trên trạm, cứ 6 tháng thay đổi người một lần.

 

Theo lịch, một đội du hành 3 người - gồm 2 người Nga tên Anton Shkaplerov, Anatoly Ivanishin và 1 người Mỹ tên Daniel Burbank - đã sẵn sàng bay lên ISS thay 3 nhà du hành đã ở trên đó 6 tháng vào ngày 22-9 này. Tuy nhiên, sự cố tàu chở hàng Progress rơi xuống đất sau khi rời khỏi bệ phóng 5 phút 42 giây hôm 24-8 đã làm đảo lộn tất cả.

 

Các nhà du hành và khoa học Nhật, Mỹ, Nga trên ISS tháng 3-2008. Ảnh: NASA

Mọi chuyến bay có người đã bị đình lại cho đến khi có lệnh mới. Sự cố này khiến Roskosmos (Cơ quan Không gian Nga) tính đến chuyện thay đổi sách lược, chấm dứt sự hiện diện thường trực của con người trên quỹ đạo trái đất thấp.

 

Phát biểu trong buổi họp báo ở Moscow - Nga hồi cuối tuần rồi, Phó Giám đốc Vitaly Davydov cho biết: “Có thể trong tương lai, chúng tôi không cần đến sự hiện diện của con người trên quỹ đạo trái đất  nữa. Không loại trừ khả năng chúng tôi sẽ quay trở lại với kế hoạch trạm không gian DOS trước đây”.

 

Theo thiết kế, trạm không gian DOS thời Liên Xô - trong đó có trạm Salyut trong thời kỳ đầu - không có người hiện diện thường trực và được sử dụng như một hậu cứ để thực hiện các chuyến bay xa trong tương lai. Như vậy, đây là lần đầu tiên, một quan chức ngành không gian vũ trụ Nga cảnh báo rằng có thể phải sơ tán hết các nhà du hành có mặt trên ISS và để trạm trống không.

 

Tuyên bố của ông Davydov làm các quan chức NASA (Cơ quan Không gian Mỹ) nhảy nhổm. Mike Suffredini, Giám đốc chương trình ISS của NASA, nhận xét: “Nếu như vậy sẽ có nguy cơ  mất ISS”, dù ông Davydov trấn an rằng không có người thì ISS cũng chẳng sao.

 

Chi phí cao, lợi ích thấp

Ông Davydov không phải là quan chức duy nhất hé lộ sách lược mới của Nga. Trong một cuộc phỏng vấn trước đây không lâu, tân giám đốc Roskosmos, tướng Vladimir Popovkin, từng tuyên bố ông lấy làm tiếc rằng Nga đã quá chú trọng đến các chuyến bay có người hao tài tốn của thay vì đầu tư vào các lĩnh vực sinh lợi như viễn thông.

 

Ý tưởng trên của tướng Popovkin từng được nêu lên trong giới khoa học Mỹ. Tạp chí Mỹ Popular Mechanics cho biết có hai nhóm khoa học Mỹ thuộc NASA và NAS (Viện Hàn lâm Khoa học Mỹ) công khai chỉ trích ISS là một công trình vừa làm hao phí thời gian vừa tốn của bởi các nghiên cứu khoa học trên trạm rất hạn chế, lợi ích không cao.

 

Theo họ, cũng với số tiền đầu tư cho ISS nếu  thực hiện những công trình khác như tàu vũ trụ robot hay chinh phục sao hỏa sẽ tốt hơn nhiều.

 

Thật vậy, dự án ISS đã tiêu tốn quá nhiều tiền và công sức của 15 nước thành viên là Mỹ, Nga, Nhật, Canada, Bỉ, Đan Mạch, Pháp, Đức, Ý, Hà Lan, Na Uy, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thụy Sĩ và Anh. Mỗi nước góp một công trình kỹ thuật quy mô tương xứng với từng nước.

 

ISS là tổng hợp các dự án trạm không gian Freedom của Mỹ, Mir-2 của Liên Xô/Nga, Columbus của châu Âu và Kibo của Nhật. Dự án nào cũng đòi hỏi chi phí lớn. Do đó, 15 nước kể trên đồng ý “góp gạo thổi cơm chung”, thực hiện dự án ISS với tổng chi phí dự kiến lên tới 160 tỉ USD trải dài 30 năm.

 

Mô đun đầu tiên của ISS mang tên Zarya của Nga đã được phóng lên quỹ đạo  trái đất năm 1998. Kể từ đó, các mô đun khác được đội tàu con thoi Mỹ, tên lửa Proton và Soyuz Nga  phóng lên quỹ đạo trái đất. Tính đến tháng 6 vừa qua, đã có tổng cộng 15 mô đun lắp ghép thành ISS ngày nay.

 

Mỹ cũng muốn bỏ trạm

Không chỉ có Nga tính chuyện thay đổi sách lược liên quan đến số phận của ISS. Năm 2009, NASA cũng đã lên kế hoạch chấm dứt chương trình ISS vào đầu năm 2016, theo chỉ đạo của tổng thống Mỹ thời đó là ông Bush với lý do khủng hoảng tài chính.

 

Sự cố tàu Progress đâm đầu xuống đất ngày 24-8 chính là giọt nước làm tràn ly khiến ISS có thể bị khai tử trước thời hạn. Như đã trình bày, nếu đầu tháng 11 tới  mà vẫn không thể đưa kíp mới lên thay thì 6 nhà du hành đang ở trên ISS phải sơ tán ngay nhờ 2 tàu vũ trụ Soyuz làm nhiệm vụ đưa người về mặt đất đang neo đậu thường trực ở trạm này.

 

Vấn đề là 2 tàu này không được neo quá 200 ngày vì ở lâu dễ sinh “bệnh tật”. Cuộc trở về của các nhà du hành sẽ trở nên nguy hiểm nếu  quá hạn - ngày 21-10 cho đội 3 người đầu tiên và ngày 24-12 cho đội thứ hai.

 

Sau đó, ISS sẽ không còn người ở và chỉ cần một sự cố nào đó của hệ thống tự động cũng có thể trở thành thảm họa cho trạm. Trước đây, vẫn có nhiều hỏng hóc trên trạm nhưng có người tại chỗ xử lý kịp thời. Mặc dù các trạm kiểm soát mặt đất vẫn điều khiển được ISS nhưng rất khó đoán điều gì sẽ xảy ra nếu nó vắng bóng người. 

Trạm không gian quốc tế lâm nguy: Những vấn đề của Roskosmos

 

Roskosmos đã nếm mùi thất bại cay đắng trong 9 tháng qua với 4 vụ phóng tên lửa chở tàu vũ trụ và vệ tinh viễn thông không thành công. Chuyện gì đã xảy ra?

 

Năm nay, nước Nga vừa tổ chức trọng thể 50 năm kỷ niệm ngày Yuri Gagarine – nhà du hành đầu tiên trên thế giới – bay vào không gian vũ trụ. Thế nhưng một loạt sự cố liên quan đến các tàu vũ trụ từ tháng 12-2010 đến nay khiến người ta ngờ rằng có chuyện bất ổn trong ngành công nghiệp hàng không vũ trụ danh giá của Nga.

 

Mất 400 triệu USD

Các mảnh vỡ của tàu chở hàng Progress M-12M bốc cháy trong khi rơi tự do xuống vùng Altai, Siberia, hôm thứ tư vừa qua đến nay vẫn chưa tìm thấy. Hậu quả của vụ phóng tàu bằng tên lửa Soyuz thất bại này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín ngành công nghiệp hàng không vũ trụ Nga mà còn đặt ra mối quan ngại về môi trường khi nhiều người dân sống trong vùng đổ bệnh do nghi ngờ rò rỉ nhiên liệu chứa các thành phần độc hại  từ các mảnh vỡ tàu Progress.

 

 

Theo tờ Moscow Times, trong 33 năm hoạt động, đây là lần đầu tiên tàu chở hàng Progress được phóng lên quỹ đạo trái đất bằng tên lửa Soyuz-U gặp nạn do hỏng bộ phận cung cấp khí ở tầng thứ ba của tên lửa.

 

Tuy nhiên, trong một thời gian ngắn mà xảy ra liên tiếp sự cố kỹ thuật tên lửa gây thiệt hại 400 triệu USD cho Roskosmos thì không khỏi gây thắc mắc. Dưới đầu đề “Tên lửa Nga làm thế giới lo ngại”, tuần báo Pháp Le Point phân tích: Proton và Soyuz là hai loại tên lửa chủ chốt của Nga. Việc Roskosmos đình chỉ hoạt động của chúng sau một loạt sự cố bất thường khiến một số nước nghĩ rằng vấn đề của Cơ quan Không gian Nga là nghiêm trọng dù rằng tên lửa Soyuz phát triển từ năm 1960 dưới thời Liên Xô nổi tiếng hiệu quả nhất thế giới, tỉ lệ thành công đạt 98% trong gần 2.000 lần phóng.

 

Pháp là nước lo ngại nhiều nhất bởi Arianespace, công ty vận tải hàng không vũ trụ đầu tiên thế giới của Pháp, đã ký hợp đồng sử dụng tên lửa Soyuz-2 để vận chuyển hàng hóa lên quỹ đạo trái đất. Chuyến bay đầu tiên sẽ được phóng vào cuối năm nay. Việc triển khai  Soyuz-2 ở Trung tâm Vũ trụ Kourou của Pháp đã khởi động.

 

Arianespace hiện đang sử dụng tên lửa hạng nặng Ariane 5 và tên lửa hạng nhẹ Vega để vận chuyển hàng hóa lên không trung. Soyuz-2 là tên lửa hạng trung được Arianespace bổ sung để đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường. Nhưng sau khi Roskosmos quyết định “đóng băng” Soyuz, ban lãnh đạo Arianespace không khỏi lo lắng vì kế hoạch phóng tàu hàng thương mại của công ty sẽ bị chậm trễ, ảnh hưởng đến doanh số. Mỹ cũng đã tính đến chuyện bỏ trống Trạm Không gian Quốc tế (ISS) vì Roskosmos hiện nay nắm độc quyền dịch vụ vận chuyển hàng hóa và phi hành gia giữa ISS và mặt đất.

 

Yếu tố con người

Thất bại của tàu chở hàng Progress dấy lên một câu hỏi bức bách: “Tại sao chương trình không gian của Nga lừng lẫy như vậy hồi thời Liên Xô giờ đây có chiều hướng xuống dốc mạnh?”.

 

Lisov, chuyên gia về tên lửa của tạp chí Novosti Kosmonavtiki, nhận định: “Hãy còn quá sớm để nói đến chuyện suy sụp của ngành công nghiệp hàng không vũ trụ Nga. Mỗi thất bại đều có nguyên nhân của nó không nên khái quát lên”. Công nghiệp hàng không vũ trụ là một ngành rất phức tạp, sự cố kỹ thuật là không tránh khỏi với tỉ lệ 1%. Tuy nhiên, theo Moscow Times, ở Nga cần cộng thêm yếu tố con người vào các con số thống kê mới phản ánh hết hiện thực.

 

Tướng Vladimir Popovkin, tân Giám đốc Roskosmos - Ảnh: Mosnews

Sau khi Liên Xô tan rã, Chính phủ Nga vốn eo hẹp về tài chính không còn đầu tư mạnh chương trình thám hiểm không gian vốn rất tốn kém. Bởi chính phủ - khách hàng duy nhất - không đặt hàng nữa, Roskosmos đành “nhịn đói” suốt thập kỷ 1990. Bước sang thập niên 2000,  Roskosmos nhận được nhiều đơn đặt hàng nhờ chính phủ bán được dầu thô. Tuy nhiên, tiền đầu tư vào ngành này lại không đủ đâu vào đâu.

 

Hơn nữa, theo Andrei Ionin, Viện sĩ Viện Hàn lâm Phi hành gia Tsiolkovsky, tiền không đi đôi với cải cách quản lý thì chẳng ăn thua. Có tiền nhưng không có nhân lực thì cũng như không. Các công ty trong ngành đang đói nhân lực vì đội ngũ kỹ sư thời Liên Xô không còn nữa. Phải mất ít nhất 20 năm mới có thể đào tạo một thế hệ kỹ sư hàng không vũ trụ mới. Đào tạo rồi thu hút họ vào ngành lại là chuyện khác, theo ông Ionin.

 

Thu nhập chỉ bằng người bán kem dạo

Điểm yếu lớn nhất là chính sách lương bổng. Chuyên gia Lisov bức xúc: “Có một chuyện mà ai cũng biết là thu nhập hiện nay của  một chuyên viên ngành hàng không vũ trụ Nga trên thực tế chỉ bằng thu nhập của người bán kem dạo”. Ông cho biết lương trung bình của kỹ sư ngành này chưa đến 30.000 rúp (21 triệu đồng).

 

Yuri Krash, Viện sĩ Viện Hàn lâm Phi hành gia Tsiolkovsky, phát biểu trên đài phát thanh Vesti hôm 25-8: “Là một ngành mũi nhọn về khoa học - kỹ thuật nhưng tầm quan trọng của nó trong mắt chính phủ không được như thời cách đây 30-40 năm”.

Vào tháng 4-2011, Thủ tướng Putin đã cách chức giám đốc Roskosmos, đồng thời kêu gọi kiểm soát chặt chẽ hơn nữa công nghệ hàng không vũ trụ. Người thay thế là Thứ trưởng thứ nhất Bộ Quốc phòng Vladimir Popovkin. Động thái của ông Putin được coi là tích cực.

 

Song, như ông Konstantin Kreidenko, Tổng Biên tập tạp chí Vesnik Glonassa, nhận xét chỉ cải tổ ngành công nghiệp hàng không vũ trụ thôi chưa đủ vì ban lãnh đạo Roskosmos không phải là tội đồ duy nhất: “Muốn đạt hiệu quả, phải cải tổ luôn các ngành liên quan như điện tử, chế tạo kim loại và giáo dục”. Làm việc ngoài vũ trụ có thể gây hại cho mắt

(TNO) Những nghiên cứu mới đây của NASA (Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ) cho thấy, làm việc ngoài không gian có thể gây hại cho mắt, làm giảm tầm nhìn của các phi hành gia.

 

Cuộc nghiên cứu được thực hiện với hơn 300 nhà du hành vũ trụ trong chương trình không gian của Mỹ. Kết quả, gần 50% những người làm nhiệm vụ trong thời gian dài ngoài không gian, trở về Trái đất gặp vấn đề về thị lực khi nhìn các đối tượng ở gần.

 

Phi hành gia làm việc bên ngoài ISS - Ảnh: Reuters

 

Các nhà nghiên cứu cũng đã kiểm tra thể chất với bảy nam phi hành gia, những người có các phàn nàn về thị lực của họ sau 6 tháng trong vũ trụ. Kết quả cho thấy, các phi hành gia này có một số dấu hiệu của sự căng thẳng về mắt, kể cả sự tích tụ của dịch lỏng xung quang dây thần kinh thị giác; phát triển các nếp gấp của mạch máu cung cấp máu cho võng mạc; cầu mắt có xu hướng dát mỏng, bẹt ra.

 

Theo tiến sĩ nhãn khoa Tom Mader, người đứng đầu cuộc nghiên cứu, chưa thể xác định rõ nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Nhưng ông đưa ra một vài giả thuyết, trong đó điều chính yếu là do ở ngoài không gian, cơ thể không phải chịu lực hấp dẫn, điều này làm áp lực xung quanh các dây thần kinh thị giác tăng vọt, gây thiệt hại tầm nhìn.

 

Một giả thuyết khác có thể do sự gia tăng áp suất của các dịch quanh não, kết quả của việc không phải chịu lực hấp dẫn nên các dịch này không thể được dẫn lưu ở bên trong cơ thể.

Một số nhỏ trong số những người được nghiên cứu cho biết, họ có vấn đề về thị giác ngay khi ở trong không gian (6,6% những người làm nhiệm vụ ngắn và 12% những người làm nhiệm vụ dài trong 6 tháng).

 

NASA đang tiếp tục các nghiên cứu, kể cả trên Trạm Vũ trụ quốc tế (ISS), để xác định nguyên nhân, các tác động làm ảnh hưởng đến thị giác của con người khi làm việc trong vũ trụ.

 

Các nghiên cứu trước đây đã từng chứng minh làm việc trong không gian ảnh hưởng đến khối lượng xương và cơ bắp của các nhà du hành vũ trụ khi họ quay trở về Trái đất.

Tuy nhiên, David Robertson, người điều hành Trung tâm Sinh lý học và Y học Không gian, Đại học Y khoa Vanderbilt (Nashville, Mỹ), khẳng định, cho đến nay, các nghiên cứu vẫn cho thấy không có tác hại nào lâu dài đối với sức khỏe con người khi làm việc dài hạn trong không gian.

 

Các nhiệm vụ trong không gian dài hạn có thể sẽ yêu cầu khoảng thời gian ít nhất 2,5 - 3 năm. Tuy nhiên, không có ai trải qua thời gian làm việc trong không gian lâu và liên tục đến thế. Kỷ lục về thời gian làm việc lâu nhất trong không gian là của Valeri Polyakov, với 437,7 ngày (trong năm 1994 và 1995), trên tàu vũ trụ Mir của Nga.

__._,_.___