photo:http://www.thewisegardener.com/Trần Khánh Liễm.
Chanh Dây
tản mạn
Vào cuối thập niên năm mươi, sau ít năm người dân di cư từ bắc vĩ tuyến 17 vào Nam sau hiệp định Genève 1954. Một số làng đã đuợc thiết lập ở Lâm Đồng ( Bảo Lộc ) như xứ Di Cư Thánh Tâm,,,Tân Thanh, Tân Phát, Tân Bùi v.v.. Người dân phá rẫy, làm nhà bằng những vật liệu tìm kiếm được ngay trong khu vực phá rừng. Họ bắt đầu trồng bắp, trồng khoai để có thức ăn ngay tức khắc trong một thời gian ngắn. Tiếp đến là nhựng rãnh đào sâu khoảng bốn năm gang tay, chiều ngang ba gang tay để bắt đầu tập tễnh cấy su su mà người người dân sinh sống lâu năm ở đây thường trồng để sản xuất trên thị trường.
Những buổi chiều, tôi thường đưa xe đi để cân khoai và su su cho hợp tác xã. Cân lâu quen, tôi thường ước tinh sức nặng mỗi bich khoai, thường gần một tạ hay 97 tới 99 kí lô. Mãi rồi cũng chính xác, khách hàng bán khoai công nhận việc ước tính của tôi đúng và cứ thế không cần cân khoai để khỏi mất thì giờ.
Trong thời gian này, có một vị linh mục sống rất riêng rẽ, không thuộc giáo xứ hay cơ sở tôn giáo nào. Ngài sống ở khu Đồi Voi ( tên chính những người tỵ nạn tự đặt ra nơi mới tới định cư ) . Tại đây có thật ít cư dân phá rẫy trồng cấy để có hoa lợi. Một cuối tuần, tôi theo những người quen vào thăm nơi này và thăm vị linh mục. Trước thềm nhà, tôi thấy một dàn dây leo, trái xanh bằng trái chanh, mầu óng ánh trông rất đẹp. Khi hỏi đó là trái gì thì tôi được cho biết là trái hồng tiên. Có thể là hương vị của nó giống hương vị trái đào tiên.
Bẵng đi lâu lắm, khi ra ngoại quốc tôi mới biết cái tên passion fruit, trong một trường hợp rất đặc biệt. Một hôm đi dự buội họp bạn, trong bữa cơm chiều, tôi có gặp một vợ chồng người gốc Nam Mỹ Châu hiện đang làm việc nghiên cứu ung thư ở MD Anderson. Cả hai làm việc lâu năm ở Ba Tây ( Brazil ) có kể chuyện tôi nghe về sự nghiên cứu của họ tại đây. Đó là việc họ dùng trái passion fruit để nuôi heo kèm với những thức ăn khác của chúng. Kết quả heo sau khi ăn rồi cứ ngủ lăn ra, rất mau lớn.
Cân chuyện để lại trong tâm trí của tôi với ích lợi giúp mất ngủ mà không cần phải uống thuốc. Trong dịp đi thăm gia đình tại California, tới nhà người cháu, tôi thấy một dàn dây leo có trái, tôi liền nói nay là cây đào tiên, cái tên vị linh mục cho tôi biết vào cuối thập niên năm mươi khi tới thăm ngài. Cháu tôi nói đây là cây chanh dây. Từ đó tôi mới biết đó chính là cây passion fruit mà người Việt vào thời đó lấy giống cấy ở Lâm Đồng rồi lan ra những vùng cao nguyên là nơi khí hậu tương đối thích hợp với loại cây này.
Bây giờ người mình đã trồng lọai chanh dây này ở nhiều vùng để sản xuất. Kể cả những vùng đồng bằng sông Cửu Long .
Nguồn gốc chanh dây.
Chanh dây phát nguồn từ vùng nam châu Mỹ Latinh : có tên passion fruit hay passionflora là sản phẩm của Paraguay, Brasil và bắc Argentina mà người Việt mình kêu là đào tiên, hồng tiên, lac tiên, chanh dây hay chanh leo. Từ những quốc gia kể trên, chanh dây được trồng ở những vùng nhiệt đới ở châu mỹ Latinh như Columbia, Dominican Republic, Peru, Ecuador, Panama. Tại Úc châu, Tân Ty Lan và những vùng nhiệt đới ở Bắc Mỹ châu, Úc châu, Ấn Độ , Do Thái, Nam Phi Châu người ta cũng trồng loại chanh dây này.
Chanh dây cũng có rất nhiều tên khác nhau tại những quốc gia trồng nó.
Đặc tính và ích lợi của chanh dây.
Trái chanh dây có hình thù giống trái chanh, hình bầu dục tròn. Hoa tím hay hồng tùy theo lọaị cây. Khi trái còn non mầu xanh. Lúc chín có màu tím thẫm hay mầu vàng. Loại cây hoa tím trái nhỏ hơn trái chanh nhưng rất thơm khi chúng ta cắt trái ra lấy nước hay hột. Loại trái vàng ( golden passion fruit ) thường lớn hơn có khi bằng trái bưởi nhỏ, nhưng lại ít có mùi thơm nồng như loai trái tím. Cũng chính đặc tính này mà người ta có thể giao thoa giống ( hybrid ) để vừa có trái lớn mà lại cũng có mùi vị thơm. Hoặc người ta dùng gốc cây chanh leo mầu vàng làm gốc
( rootstock ) để tháp nhánh chanh tím vào . Pha giống kiểu này, cây chanh leo rất mạnh, có trái lớn và trái có mùi thơm.
Trái chanh dây có thể dùng để ăn và cũng dùng nước pha với những lọaị nước trái cây khác như nho, nước trái dâu, hay nước trái lựu để có nhiều mùi thơm hấp dẫn hơn. Khi dùng pha như thế người ta cảm thấy nước pha này có mùi thơm ngon hấp dẫn hơn.
Người ta cũng lấy những hạt của trái chanh leo xếp trên mặt bánh trông đẹp mà lại mang lại mùi thơm và những ích lợi khả quan của nó nữa.
Trái chanh dây có rất nhiều sinh tố C, rất ích lợi cho việc giúp cơ thể chống lại những chất độc, chống lại cảm cúm, chống viêm nhiễm, làm giảm những cơn hen suyễn. Chanh dây có nhiều chất sợi ( fiber ) , những ai hay có trở ngại như bị táo bón thì ăn chanh dây để giúp cho nhuận trường. Chanh dây cũng có nhiều carbohydrate giúp sinh năng lượng trong cơ thể. Những người bị bệnh tiểu đường nên cẩn thận việc ăn chanh dây, nghĩa là chỉ ăn vừa phải để lượng đường trong máu khỏi lên cao.
Chanh dây cũng có tác dụng an thần làm dịu hệ thống thần kinh, giúp ngủ ngon. Nếu người ta khó ngủ thì chỉ dùng một ly nước chanh dây có thể giúp cho ngủ ngon mà không phải dùng tới những lọaị thuốc ngủ khác. Tuy là dược thảo, chúng ta cũng phải uống hai ba hôm tập cho cơ thể quen giấc ngủ rồi thôi. Việc dùng chanh leo rất có ích lợi, nhưng chúng ta nên nghe ngóng xem phản ứng của cơ thể mình cũng như khi dùng những lọai rau thơm, tỏi, gừng hay các lọai rau khác có dược tính mà người Á Châu chúng ta từ ngàn năm vẫn quen dùng.
Trên thị trường bắc Mỹ, người ta có bán những lọai nước trái cây có pha nước chanh dây. Hãng Welch’s thường dùng từ loại nước cô đọng ( concentrate ) của chanh dây hay nho, trái dâu để pha chế nước uống mà quí vị thường thấy bán ở chợ, bên ngoài có hình trái chanh leo bổ đôi có rất nhiều hạt và có tên passion fruit. Nước uống rất ngon, nhưng thường có lượng đường cao. Quí vị bị tiểu đường phải rất cẩn thận dùng lọaị nước này để lượng đường ít lên quá mức ấn định.
Cách trồng và chăm sóc cây chanh dây.
Chanh dây có thể trồng bằng cành hay bằng hạt.
Trồng bằng cành :
Chúng ta có thể cắt cành khoảng bốn đốt, đốt dưới cắt hết lá rồi dâm vào lọai đất ươm cây tốt, phần trên còn lại của cành cũng tỉa lá, chỉ để một hai lá trên những đốt khác nhau. Trước khi dâm cành vào đất ươm , có thể châm cành vào loại bột root hormone hay hòa lỏng superthrive, ngâm vào ít phút rồi đưa dâm vào đất ươm.
Trồng bằng hạt :
Chúng ta có thể dùng hạt để gieo vào đất ươm. Hạt vừa bổ ra dùng chỉ cần khoảng 10 ngày là nảy mầm, nhưng hạt khô có thể cả tháng hay hai ba tháng mới nảy mầm được.
Cả hai trường hợp khi cây mọc lên đâm cành nảy lộc tốt thì chúng ta có thế trồng vào chậu lớn tùy khổ, rồi làm dàn cho dây leo lên, trổ hao sinh quả.
Chăm sóc cây:
Chúng ta có thể làm dàn cao khoảng đầu người, có hình chữ nhật hay vuông tùy theo sở thích. Trên dàn để phên cho dây leo lan ra . Khi mới trồng, chúng ta có thể tưới phân như miracle grow là loại phân có thể dễ tìm ở Bắc Mỹ, khi cây đã lớn thì tưới phân superbloom, bloombuster hay những lọaị phân tương tựa, hoặc chúng ta có thể dùng những lọai phân hữu cơ thì tốt hơn phân hóa học.
Vào những tháng lạnh, chúng ta nên che để cây không bị thiệt hại do những cơn lạnh đông đá. Cũng có thể chúng ta nên trồng vào hai chậu , khi trời quá lạnh, chúng ta đưa một chậu vào nơi ấm để phòng cây bên ngoài trời chết, cây trong nhà vẫn còn giống để khi qua mùa lạnh lại đem ra dàn.
Khi cắt cây trên dàn đưa vào nhà, chúng ta cũng nên lấy lá và hoa sấy khô dùng làm trà rất tốt. Ở Ba Tây ( Brasil ) người ta cũng làm trà bằng lá và hoa chanh dây bán trên thị trường.Người Nam Mỹ Châu cũng lấy hoa chanh dây ép nước dưới dạng những chai khoảng 1 oz có ống hút bán trên thị trường dưới dạng dược thảo với nhãn hiệu Herb-Pharm.
Trần Khánh Liễm
No comments:
Post a Comment